Trong tâm lý học lâm sàng và tâm lý học giáo dục, việc đánh giá hành vi thích ứng (adaptive behavior) là một trong ba tiêu chí cốt lõi để chẩn đoán khuyết tật trí tuệ (ID) và các rối loạn phát triển khác. Hai định nghĩa gần đây nhất về hành vi thích ứng được công nhận bởi Hiệp hội Khuyết tật Phát triển và Trí tuệ Hoa Kỳ (AAIDD; Schalock và cộng sự, 2010) và Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê về Rối loạn Tâm thần- Ấn bản Thứ năm (DSM-5; Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ [APA], 2013) đều phân chia hành vi thích ứng thành ba miền chính: miền khái niệm, miền xã hội và miền thực tiễn. 

Để cung cấp một công cụ đánh giá chính xác, khách quan và đáng tin cậy, ICP Vietnam giới thiệu Trắc nghiệm Chẩn đoán Hành vi Thích ứng (ABDS), phiên bản tiếng Việt theo giấy phép của Nhà xuất bản ProEd, thích nghi tại Việt Nam. 

ABDS là gì?

Trắc nghiệm Chẩn đoán Hành vi Thích ứng (ABDS), là một công cụ đánh giá chuẩn hóa được thiết kế để đo lường các kỹ năng thích ứng ở người từ 2 đến 21 tuổi. Công cụ này không phải là một bài kiểm tra đơn giản mà là một quy trình phỏng vấn chi tiết với người chăm sóc hoặc người thân hiểu rõ cá nhân được đánh giá.

Cấu trúc và Nội dung của ABDS

ABDS được cấu trúc dựa trên mô hình ba lĩnh vực chính của hành vi thích ứng, bao gồm:

• Lĩnh vực Kỹ năng Khái niệm (Conceptual Skills): Đánh giá các năng lực liên quan đến ngôn ngữ, khả năng đọc viết, khái niệm tiền tệ, định hướng thời gian và các kỹ năng tự định hướng khác. Lĩnh vực này đo lường khả năng học thuật và nhận thức trong cuộc sống hàng ngày.

• Lĩnh vực Kỹ năng Xã hội (Social Skills): Tập trung vào các kỹ năng cần thiết để tương tác xã hội, bao gồm năng lực giao tiếp, giải quyết vấn đề xã hội, tuân thủ các quy tắc và luật lệ, tránh sự cả tin và rèn luyện các kỹ năng xã hội khác.

• Lĩnh vực Kỹ năng Thực hành (Practical Skills): Đánh giá khả năng tự chăm sóc, quản lý công việc tại nhà, sử dụng các phương tiện giao thông, an toàn nghề nghiệp, và các hoạt động sống độc lập khác. Lĩnh vực này phản ánh khả năng của cá nhân trong việc đối phó với những thách thức hàng ngày.

ABDS chỉ rõ độ tuổi tương đương của hành vi thích ứng- điều rất cần thiết cho can thiệp trẻ đặc biệt để xác định sự phù hợp, thích nghi với môi trường xã hội sau can thiệp đặc biệt.

Mục đích và Đối tượng sử dụng

ABDS được sử dụng với các mục đích chính sau:

1. Chẩn đoán: Cung cấp thông tin khách quan để xác định liệu một cá nhân có đáp ứng tiêu chí về "hạn chế đáng kể trong hành vi thích ứng" – một trong hai tiêu chí chính để chẩn đoán khuyết tật trí tuệ theo DSM-5 và AAIDD.

2. Can thiệp: Xác định các điểm mạnh và điểm yếu cụ thể của cá nhân, từ đó các chuyên gia có thể xây dựng kế hoạch can thiệp cá nhân hóa (IEP) hoặc các chiến lược hỗ trợ phù hợp.

3. Nghiên cứu: Là một công cụ đáng tin cậy trong các nghiên cứu về sự phát triển của hành vi thích ứng ở các đối tượng có nhu cầu đặc biệt tại Việt Nam.

Với tính toàn diện và khoa học, ABDS là một công cụ không thể thiếu trong tủ công cụ của bất kỳ nhà tâm lý học, nhà giáo dục, hoặc chuyên gia nào làm việc trong lĩnh vực chẩn đoán và can thiệp rối loạn phát triển.

Nguồn tham khảo

1. Diagnostic Adaptive Behavior Scale (DABS) - AAIDD. "DABS: A Tool for Diagnosing Significant Limitations in Adaptive Behavior". https://www.aaidd.org/dabs

2. Reliability and validity of the Vietnamese Vineland Adaptive Behavior Scales - ResearchGate. "This study examines the psychometric properties of the Vietnamese Vineland Adaptive Behavior Scales (VVABS)". https://www.researchgate.net/publication/222214843_Reliability_and_validity_of_the_Vietnamese_Vineland_Adaptive_Behavior_Scales_with_preschool-age_children

3. Tạp chí Tâm lý học - Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam. "Đánh giá rối loạn phổ tự kỷ và các công cụ liên quan". https://csdlkhoahoc.hueuni.edu.vn/data/2025/2/02_2014_-_TC_TLH.pdf